असार १५: दही–चिउरा, हिलो र रोपाइँको सांस्कृतिक उत्सव।

असार १५: दही–चिउरा, हिलो र रोपाइँको सांस्कृतिक उत्सव

काठमाडौं – १५
एक हातमा दही चिउरा, अर्को हातले हिलो छ्याप्दै गीत गाउने दृश्य अहिले देशभर देखिन्छ। वर्षभर धान खाने नेपालीका लागि, धान रोप्ने यो दिन — असार १५ — अब केवल कृषिकर्मको समय मात्र होइन, एक सांस्कृतिक उत्सव बनेको छ।

नेपाल सरकारद्वारा सन् २००४ (वि.सं. २०६१) मा गरिएको निर्णय अनुसार असार १५ लाई ‘राष्ट्रिय धान दिवस’को रूपमा मान्यता दिइएको हो। त्यसयता, असार महिनाको बीचमा पर्ने यो दिन किसानहरूलाई सम्मान, धानको महत्वको पुनः स्मरण र कृषि संस्कृतिको जगेर्ना गर्ने अवसर बनिसकेको छ।

खेतका गरामा आज रोपाहारले रोपाइँ गर्दैछ, लाठेले दोहोरी गुञ्जाउँदैछ, र सहरमा बस्ने नेपालीले पनि दही चिउरा खाँदै बाल्यकालका रोपाइँका सम्झनामा डुबिरहेका छन्। विशेषतः यो दिन ‘दही चिउरा खाने पर्व’ का रूपमा समेत लोकप्रिय छ। नेपाली परम्परामा शुभ कार्यको सुरुवात दहीबाट हुने संस्कारले यो चलनलाई अझै मौलिकता दिएको छ।

दही केवल स्वादिलो मात्र होइन, आयुर्वेद अनुसार शरीर शीतल राख्ने, पाचन शक्ति बढाउने र थकान हटाउने गुणयुक्त पदार्थ हो। “भोजनपछि ताक्र (दहीको छाछ) पिउनुहोस्, अनि वैद्यको कामै हुँदैन” भन्ने भनाइ यथार्थमै आधारित छ। जनश्रुतिअनुसार गोरखनाथले पृथ्वीनारायण शाहलाई पराक्रमका लागि दही खुवाएको प्रसंग पनि यो परम्पराको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि हो

यद्यपि, यो वर्ष धेरै स्थानमा वर्षा ढिला भएको र रासायनिक मलको अभाव देखिएको गुनासो किसानहरूबाट आएको छ। जसले गर्दा रोपाइँ समयमै हुन सकेको छैन। तर कृषि मन्त्रालय भने मलको पर्याप्त जोहो भएको दाबी गर्दै आएको छ।

धान दिवस नेपाली समाजमा केवल कृषि कर्म होइन, माटोसँगको सम्बन्ध, प्रकृतिप्रतिको श्रद्धा र सामूहिक श्रमको उत्सव हो। असार १५ ले नेपाली पहिचानलाई कृषिमा मात्रै नभएर संस्कृति र सहजीवनको ढोका खोलिदिएको छ।

“जहाँ माटो छ, त्यहीँ जीवन छ — असार १५ ले सम्झाउँछ हाम्रो जरा।”