माक्र्सवाद : एक सामाजिक, आर्थिक र राजनैतिक चिन्तन प्रणाली।
माक्र्सवाद : एक सामाजिक, आर्थिक र राजनैतिक चिन्तन प्रणाली।
माक्र्सवाद एक यस्तो दर्शन हो जसले समाजको विकास, वर्ग संघर्ष र सम्पत्तिको वितरणलाई विश्लेषण गर्दै पूँजीवादको आलोचना गर्छ र समाजवाद तथा साम्यवादको परिकल्पना प्रस्तुत गर्छ। यो सिद्धान्तको मूल आधार कार्ल माक्र्स (Karl Marx) र फ्रेडरिक एङ्गेल्स (Friedrich Engels) द्वारा १९ औं शताब्दीमा स्थापित गरिएको हो।
परिभाषा
माक्र्सवाद भन्नाले एक यस्तो सामाजिक र आर्थिक सिद्धान्त हो जुन वर्ग संघर्षलाई इतिहासको मूल चालक शक्ति ठान्दछ र उत्पादनका साधनहरू मजदुर वर्ग (proletariat) को नियन्त्रणमा हुनु पर्ने धारणा राख्दछ।
माक्र्सवादी चिन्तन अनुसार, हरेक समाज दुई मुख्य वर्गहरूमा विभाजित हुन्छ — शासक वर्ग (जसले उत्पादनका साधनहरू नियन्त्रण गर्छ) र श्रमिक वर्ग (जसले आफ्नो श्रम बेच्दछ)। पूँजीवादी व्यवस्था अन्तर्गत, मालिक वर्गले श्रमिकको श्रमको शोषण गरेर मुनाफा आर्जन गर्छ। माक्र्सवादको लक्ष्य यस्तो अन्यायपूर्ण व्यवस्था हटाई एक समान, शोषणमुक्त समाज स्थापना गर्नु हो।
मुख्य तत्वहरू
1. ऐतिहासिक भौतिकवाद (Historical Materialism): समाजको विकास भौतिक अवस्था र उत्पादन सम्बन्धको आधारमा हुन्छ।
2. वर्ग संघर्ष (Class Struggle): समाज परिवर्तनको मूल आधार वर्गहरूको बीचमा हुने संघर्ष हो।
3. श्रम मूल्य सिद्धान्त (Labor Theory of Value): सम्पूर्ण मूल्य श्रमिकको श्रमबाट उत्पन्न हुन्छ।
4. शोषणको अन्त्य: श्रमिकहरूले उत्पादनका साधनहरूमा नियन्त्रण गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता।
निष्कर्ष
माक्र्सवाद केवल एक आर्थिक सिद्धान्त मात्र होइन, यो एक सामाजिक क्रान्तिको विचार पनि हो। यो सोच समाजमा समानता, न्याय र सामूहिक उत्तरदायित्व ल्याउन खोज्दछ। आजको समयमा विभिन्न रूप र परिवर्तित स्वरूपमा यो सिद्धान्त विश्वका थुप्रै भागहरूमा लागू भइरहेको छ।
